NEOLİTİK ÇOŞKUNTEPE YERLEŞİMİ

Konu: NEOLİTİK ÇOŞKUNTEPE YERLEŞİMİ Çarş. Mart 03, 2010 12:33 am

ÇOŞKUNTEPE YERLEŞİMİ

GİRİŞ
Neolitik dönem insanların yerleşik hayata geçmesi olarak tanımlanmasına rağmen bu tanım yeterli değildir. Çünkü Neolitik dönemden daha önceye tarihlenen Natuphyen kültür ile birlikte ilk yerleşmeler başlamıştır.
Neolitik dönem ile birlikte insanlar yerleşik hayatın yanı sıra toplayıcı kesimden üretici kesime geçmeye başlamışlardır. Gerçek anlamda ilk köy toplulukları bu dönemde ortaya çıkmıştır. İnsanlar arasında sosyal statünün de bu dönemde ortaya çıktığı düşünülür. Neolitik dönem kendi içinde genel olarak üçe ayrılır.
a- Proto Neolitik
b- Çanak Çömleksiz Neolitik
c- Çanak Çömlekli Neolitik
Konumuz olan Çanak – Çömlekli Neolitik dönemde, daha önceki dönemlerden bilinen kil bu dönemle birlikte çanak - çömlek yapımında kullanılmaya başlanmıştır. Çanak-çömlekli Neolitik Dönem Coşkuntepe yerleşmesi, Marmara Bölgesi Neolitiği insanlarının yaşam biçimi, mimari gelenekleri hakkında bilgiler sunar. Geç Neolitik dönemden itibaren iskan görmesi nedeniyle Avrupa’nın Neolitikleşme sürecinde önemli rol oynaması nedeniyle oldukça önemlidir.

Yeri ve çevresel konumu
Çanakkale ilinin, Ayvacık ilçesi, Bademli köyü’nün yaklaşık olarak 4 km güneybatısında yer almaktadır.
Coşkuntepe Neolitik Dönem yerleşmesi 230 m yüksekliğe sahip ve kıyıdan 1,5 km uzaklıktadır. Burası üç yanı yamaçlarla çevrili, yalnızca kuzey taraftan ulaşılabilen bir alan üzerine kurulmuştur. Yerleşim yeri doğal konum itibari ile Lesbus / Midilli adasına bakan görüntüsü güzel ve savunması kolay bir nokta üzerinde yer almaktadır.
Etrafa dağılan çanak-çömlek parçalarından burasının yerleşim ölçülerinin yaklaşık olarak 100 m² olduğu düşünülmektedir.

Araştırma tarihçesi
Burası Gürpınar’daki Apollon Tapınağının kazılması esnasında saptanan bu yer Asarlık / Polemedyum harabelerine çok yakındır.
İlk kez 1980’li yıllarda Prof. Dr. Coşkun ÖZGÜNEL tarafından keşfedilmiştir. 1980 sonrası yıllarda Prof. Dr. Jürgen SEEHER tarafından buluntular incelenmiştir.
Daha sonra ise Doç. Dr. Turan TAKAOĞLU tarafından 2004 ve 2005 yıllarında yüzey araştırmaları yapılmıştır.

Tabakalanma
Coşkuntepe’nin yüzeyine dağılan buluntulardan burasının;
a) Roma ve Helenistik Dönemler
b) İlk ve Orta Tunç Çağı
c) Kalkolitik Dönem
d) Geç Neolitik Dönem’lerde yerleşim gördüğü anlaşılmıştır.

Yüzey buluntuları
Coşkuntepe yüzeyi üzerine eşit olarak dağılan 800 çanak-çömlek parçası 900 tane ise çakmaktaşı alet bulunmuştur
Bu buluntular arasında tek renkli kahve renkli veya kırmızı - turuncu astarlı çanak-çömlek grubu Coşkuntepe’nin Neolitik Dönem içindeki kültürel ve ekonomik yaşamın tanınmasında yardımcı olur. Burada ele geçirilen tek renkli kırmızı astarlı ve perdahlı basit geniş karınlı ve S profilli çanak - çömlekler dik ya da hafif içe dönük ağızlı çanaklar, dudak üstü düz kesilmiş profilli kaplar kalınlaştırılmış dipler, halka kaideler, dikine ip delikli tüp ve yumru tutamaklar göller bölgesi çanak - çömleği ile yakınlık göstermektedir
Bunun gibi benzerliklerden yola çıkarak Coşkuntepe yerleşimi zamansal açıdan M.Ö. 6000 civarına tarihlenmektedir.
Öğütme taşı üretiminde kullanılan çok sayıda taş aletler bulunmuştur. Bunlar arasında ise yine çok sayıda sap yivli baltalar ve el çekiçleri en ilginç grubu oluşturur

Bir başka şekilde ele geçirilen dikdörtgen şeklinde kil damga mühür parçası göller bölgesi veya orta Anadolu ile bağlantıyı gösteren diğer bir önemli buluntu olarak kabul edilir. Esas olarak burada kil damga mühürlerden biraz bahsetmek gerekirse kil damga mühürlerinin varlığı Göller Bölgesi’nde Bademağacı, Konya Bölgesinde Çatalhöyük’te ve İzmir Bölgesinde Ulucak Höyük, Dedecik ve Heybetlitepe’de bilinmektedir. Daha önce kuzeybatı Anadolu Bölgesinde kil baskı mühürlerinin varlığının bilinmediği göz önüne alındığında Coşkuntepe’de ele geçirilen dikdörtgene benzeyen mührün önemi daha da artmaktadır. Yaklaşık olarak konik bir tutamak ve enine düzenlenmiş zikzaklardan oluşan desene sahip bu damga mührün en yakın benzerinin Macaristan’da Körös - Starcevo kültürü erken neolitik yerleşmesinde ele geçirilmiştir
Bu neolitik dönem yerleşmesinin Kuzey ve Batı yamaçları civarında öğütme taşı üretiminin varlığını gösteren bitmemiş örnekler, üretim hataları yonga parçaları ve bunları üretmekte kullanılan taş aletler tespit edilmiştir. Bu nedenle bu tarıma uygun olmayan alanın yerleşim yeri olarak seçilmesinde volkanik kayaçların yakın çevresinde doğal olarak bol miktarda bulunmuş olmasıdır. Burada andezit ve bazalt gibi öğütme taşı yapımında tercih edilen ve doğada bağımsız olarak bulunan kayaçlar önemli bir hammadde kaynağını oluşturur
Öğütme taşları tarıma geçiş ile bağlantılı olarak neolitik dönemde arkeoloji için önemli miktarda bir nesne grubunu oluşturur. Öğütme taşarlı en erken neolitik dönemle birlikte yaşamın bir parçası olduğu bilinmektedir.
Sürülebilir ve ekilip / biçilebilir tarım alanlarının Coşkuntepe’nin yakın çevresinde mevcut olmamasından burada farklı ekonomik biçimlerin uygulandığı sonucuna varıyoruz.
Örnek verecek olursak deniz ürünlerinden faydalanıldığına işaret eden çok miktarda deniz kabuğu mevcuttur. Yüzey araştırmaları sırasında günlük yaşama yönelik bilgi veren bu tür arkeolojik buluntuların yanı sıra yerel üretim ekonomisine yönelik yeni bilgilerde ele geçmiştir.
Öğütme taşı yapımında hammaddenin işlenmek üzere seçildikten ve test edildikten sonra dört farklı aşamadan geçtiğini görmekteyiz. Öğütme taşı üretiminin birinci aşamasında test edilen andezit veya bazalt gibi hammaddelerden kaba yongalar koparılarak öğütme taşı taslağı oluşturuluyor. Burada doğada bulunan bazalt veya andezit bloğun düzgün yüzeyi esas alındıktan sonra alt ve yan yüzeylerden geniş yongalar koparılıp köşelerin yuvarlaklaştırılmasıyla taslağa oval bir şekil verilmeye çalışılır. İkinci aşamada ise elde edilen bu taslak daha detaylandırılır.
Bu aşamada olasılıkla sivri nokta uçlara sahip çekiçler kullanılmıştır. Üçüncü aşamada ise çekiçleme sonrası öğütme taşı üzerinde yüksek çıkıntıların düzleştirilmesi gerçekleştirilir. Üretimin sonuncu aşamasında ise sürtme yöntemi ile öğütme taşına son şeklin verilmesidir. Coşkuntepede öğütme taşı üretiminin ticarete mi yoksa yerel ihtiyaçlara mı yönelik olduğu sorusuna cevap vermek bu aşamada pek mümkün değildir.
Fakat üretimin hacmi ve hata oranı göz önüne alındığında yerel ihtiyacın ötesinde üretimin gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Troas bölgesinde ve çevresindeki ege adalarında neolitik yerleşimlerin az olarak bilinmesi Coşkuntepe, ürünlerine yönelik ticaretin varlığını tespit etmeyi güçleştirmektedir.

KAYNAKÇA

Duru R. (2007) Türkiye’ de Neolitik Dönem Yeni Kazılar Yeni Bulgular (Levhalar 321-341)
Esin U. 2007 Anadolu neolitiğine başka bir bakış. İstanbul 11-13.

Özdogan, M. 2002, ‘Çanak Çömlekli Neolitik Dönem’, Arkeoatlas Dergisi, Sayı:1: 88-107, Doğan Burada Rizzoli Dergi Yayıncılık A.Ş. İstanbul.

Özdoğan M. Ve Başgelen N. 2007. Türkiye’de neolitik dönem yeni kazılar yeni bulgular. İstanbul 7-11.

Sevin V. 1999. Anadolu arkeolojisi (2. Basım) İstanbul 44-63.

Takaoğlu T.,Tolun V. 2006. In memoriam Sevim Buluç Çanakkale 47-61

Takaoğlu T. 2005. “Coşkuntepe: An Early Neolithic quern production site in NW Turkey.” Journal of Field Archaeology 30.4 (2005) 419-433. (AHCI Index 0093-4690)

Takaoğlu T. 2005. “Neolithic stone vessels from Coşkuntepe in north-western Anatolia.” Archaeology, Anatolia & Eurasia 2: 9-13.

Takaoğlu T. 2005. “A prehistoric mourning figurine from Gülpınar in north-western Anatolia.” Archaeology, Anatolia & Eurasia 2: 3-7.

Takaoğlu T. 2006. “2005 yılı Neolitik Coşkuntepe Yüzey Araştırması." XXVIII. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (Mayıs 2006, Çanakkale).

Takaoğlu T. 2006. “2004 yılı Neolitik Çoşkuntepe Yüzey Araştırması." XXVII. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (Mayıs 2005, Antalya). XXIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı II (2006), 411-438.